Meesters in licht en atmosfeer

Het Kunstmuseum Den Haag bezit de grootste en mooiste collectie van schilders van de Haagse School. De kunststroming ontstaat rond 1860. Ze trekken erop uit en schilderen het Hollandse landschap met de typische grijze lucht, vlakke polders met schapen en koeien, boeren, vissers en bomschuiten. Meesters in de weergave van licht en atmosfeer zijn ze, de schilders Josef Israëls, de gebroeders Jacob, Matthijs en Willem Maris, Anton Mauve, Willem Roelofs, Jan Hendrik Weissenbruch en Hendrik Willem Mesdag. Ik zag zo’n negen jaar geleden de laatste grote overzichtsexpositie in het museum (tegelijk ook in het Dordrechts museum). Deze keer zijn de schilderijen geordend in zes thema’s: sentiment, spontaniteit, licht, een kleine wereld, nationalisme en natuurbeleving en landschap in transitie. In elke zaal hangt er ook een werk van jongere schilders die geïnspireerd werden door de Haagse School zoals Vincent van Gogh, George Hendrik Breitner, Isaac Israëls en Monet. Het is een mooi overzicht. Wat wel opvalt is de rust in de museumzalen. Soms loop ik er helemaal alleen. Mijn favorieten: het Gezicht op Haarlem van Jan Willem Weissenbruch, Koeien in het riet van Willem Maris, de Bomschuit op het strand van Anton Mauve en Terug van de Vischvangst van Hendrik Willem Mesdag. In een van de kabinetten hangen prachtige aquarellen die vanwege de kwetsbaarheid zelden te zien zijn.

Haagse School in een ander licht

Willem Witsen uit de schaduw

In Museum Jan Cunen in Oss is een mooie tentoonstelling te zien over Willem Witsen (1860-1923) een van de leidende figuren in de vernieuwende kunstbeweging De Tachtigers. Witsen is veel minder bekend en een beetje vergeten zelfs vergeleken met de impressionistische schilders George Hendrik Breitner, Isaac Israëls en Jan Veth en de dichters en schrijvers Wilem Kloos, Albert Verwey, Lodewijk van Deyssel en Frederik van Eeden. Dat is niet terecht. Witsen was een sleutelfiguur in het netwerk van kunstenaars. Hij bood vaak financiële hulp. Maar hij was vooral een veelzijdig kunstenaar. Schilderijen, tekeningen, etsen, aquarellen en foto’s van zijn familie en kunstvrienden (op de zolderverdieping) zijn er zien. En prachtige brieven die de kunstenaars elkaar schreven. Witsen was een groot briefschrijver. Zijn winterse stadsgezichten en landschappelijke impressies zijn bruin en grijs van kleur. Mensen zijn er amper te zien. De stilte is bijna hoorbaar. Het meest imponerend is Witsens grafische werk. Tijdens zijn korte verblijf in London maakte hij fraaie aquarellen van Waterloo Bridge. En de grote etsen zijn fenomenaal zoals de Aardappelrooister, Binnenkant met sneeuw, besneeuwde boten in de Amsterdamse gracht en Turfschepen in de Oude Schans. Een typische Witsen met een laag standpunt en het contrast tussen de besneeuwde en onbesneeuwde delen.

Willem Witsen – Stille Kracht

Volledige Briefwisseling Willem Witsen

James Ensor in BOZAR Brussel

2024 is het jaar van de schilder James Ensor (1860-1949), 75 jaar na zijn dood in Oostende, waar hij werd geboren en altijd heeft gewoond en gewerkt. In België zijn verschillende tentoonstellingen. In het BOZAR in Brussel is op dit moment werk te zien uit vooral particuliere verzamelingen. Schilderijen en veel grafisch werk zoals etsen, aquarellen en tekeningen. Speciale aandacht is er voor zijn ballet La Gamme d’amour uit 1911. Ensor was een groot muziekliefhebber en componist. Zijn favoriete instrument was het harmonium. Voor dit gesamtkunstwerk ontwierp Ensor het decor, kostuums en affiches. De expositie richt zijn blik ook op Ensors fascinatie voor de figuur van Christus. Bijzonder zijn de acht ingekleurde etsen van de zeven hoofdzonden. En natuurlijk ontbreken de werken met maskers en geraamten niet waar hij zo beroemd mee is geworden. Fraai is het kleurrijke schilderij Pierot en de geraamten en erg grappig de Maskers kijkend naar een schildpad en de ingekleurde ets van de Goede rechters. Ensor is een van mijn favoriete kunstenaars. Een colorist pur sang. In het najaar is de grote tentoonstelling in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen. Het museum bezit de grootste collectie van de fantasierijke Belgische schilder. Dat wordt dan opnieuw volop genieten.

James Ensor – Maestro